یکی از بزرگترین معماهای زندگی این است که چرا آدمها مدام وارد رابطههایی میشوند که آخرش شبیه قبلی ست؛ همان درد، همان ترس، همان دعوا، همان زخم. انگار مغز آدم به جای یاد گرفتن از تجربهها، دوباره همان مسیر قبلی را انتخاب میکند.
اما این موضوع هیچ ربطی به «بدشانسی» یا «انتخاب اشتباه» ندارد؛ ریشهاش خیلی عمیقتر است.
مغز انسان عاشق چیزهاییست که برایش آشنا باشد، نه لزوماً چیزهایی که برایش خوب باشد. یعنی اگر در کودکی یاد گرفتی محبت یعنی تلاش زیاد، یعنی ترس از ترک شدن، یعنی مراقبت بیش از حد… مغز در بزرگسالی هم دنبال رابطهای میگردد که همین حس را تکرار کند. نه به خاطر اینکه این رابطه سالم است؛ فقط به خاطر اینکه «آشنا»ست.
به این چرخه در روانشناسی میگوییم:
«تکرار الگوهای دلبستگی.»
یعنی آدمها ناخودآگاه به سمت کسانی کشیده میشوند که زخمهای آشنا را فعال میکنند. برای همین کسی که همیشه نادیده گرفته شده، جذب کسی میشود که کمی سرد و دور است. کسی که همیشه نگران از دست دادن بوده، میافتد دنبال رابطههایی که ثبات ندارند. کسی که همیشه بیش از حد مسئولیت داشته، وارد رابطههایی میشود که طرف مقابلش نقش «کودک» را بازی میکند.
در ظاهر همه چیز اتفاقی به نظر میرسد؛ اما مغز در پشت صحنه دارد الگوها را تکرار میکند.
نکته مهم اینجاست: این تکرار به این خاطر نیست که آدمها رابطه سالم را نمیخواهند. اتفاقاً همه دوست دارند رابطه امن داشته باشند. اما رابطه سالم برای مغز عجیب است. آرامش برای ذهنی که سالها عادت به تنش داشته، یک جور «ناشناخته» است. و مغز از ناشناخته میترسد. برای همین به رابطههایی برمیگردیم که دردناکاند اما قابلپیشبینی.
چرخه وقتی شکسته میشود که آدم بتواند الگوی خودش را تشخیص دهد. وقتی بفهمی «من چرا جذب این مدل آدمها میشوم؟» تازه میتوانی انتخاب جدید انجام بدهی. انتخابی که لازم نیست یکباره همهچیز را زیر و رو کند؛ فقط کافی است یک درصد با انتخابهای قبلیات فرق داشته باشد.
رابطه سالم با آرامش شروع میشود، نه هیجانهای شدید. با ثبات ساخته میشود، نه با ترس از دست دادن. با گفتوگو جلو میرود، نه با حدس زدن و سکوتهای عجیب.
اگر میبینی رابطههایت تکراریاند، مشکل، تو نیستی. تو فقط داری الگوهایی را زندگی میکنی که سالها قبل بدون اینکه انتخابشان کنی، وارد وجودت شدهاند. اما خبر خوب این است که این الگوها تغییرپذیرند. با شناخت، با درمان، با کمی شجاعت برای انتخاب آدمهایی که شبیه گذشتهات نیستند.
تغییر رابطهها، از تغییر انتخابها شروع میشود؛ و تغییر انتخابها از شناخت خودت.
__ رضا کاکرودی | روانشناس بالینی